Obowiązki wynikały z Rozporządzenia Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 30 października 2018 r. w sprawie warunków dozoru technicznego w zakresie eksploatacji, napraw i modernizacji urządzeń transportu bliskiego (Dz.U 2018 z dn. 21 listopada 2018 r. poz. 2176).

Nowe możliwości wynikały z Programu rządowego „Dostępność +” i Funduszu Dostępności utworzonego w ostatnim kwartale roku na podstawie przyjętej przez Sejm ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U 2019 r. poz. 1696).

Konferencje PSPD w 2019 r.

Polskie Stowarzyszenie Producentów Dźwigów chcąc przybliżyć szczególnie zarządcom nieruchomości i eksploatującym dźwigi implikacje wynikające z powyższych aktów prawnych zorganizowało w 2019 r. pięć konferencji. Konferencje odbyły się w Warszawie (kwiecień), w Gdańsku (maj), w Krakowie (czerwiec), we Wrocławiu (październik) i w Katowicach (grudzień). Wzięło w nich udział ponad 100 spółdzielni mieszkaniowych z całej Polski. Program oraz treść merytoryczna wykładów zmieniały się z konferencji na konferencję, gdyż w tym roku zmiany w prawie i jego interpretacji miały również bardzo dynamiczny charakter.

Tematyka wykładów dotyczyła następującej problematyki:

• Nowe obowiązki eksploatujących dźwigi wynikające z Rozporządzenia MpiT,

• Resurs i przegląd specjalny,

• Modernizacja dźwigów a norma SNEL,

• Wykorzystanie pomieszczeń zsypowych do modernizacji dźwigów,

• Dobudowy dźwigów do istniejących budynków,

• Fundusz dostępności,

• Nadbudowy lokali na istniejących budynkach,

• Wpływ błędnych wyborów inwestora na bezpieczeństwo użytkowników dźwigów.

Przedstawiana treść Rozporządzenia MPiT oraz kolejnych wydań Wytycznych Urzędu Dozoru Technicznego dot. eksploatacji urządzeń transportu bliskiego (wyd.1, grudzień 2018) mających wspomóc interpretację i stosowanie ww. rozporządzenia konfrontowana z rzeczywistością, była źródłem toczących się dyskusji. Pomocne było w nich stanowisko wypracowane w powyższej sprawie przez działającą w Polskim Stowarzyszeniu Producentów Dźwigów Grupę Roboczą ds. interpretacji przepisów.

Mimo upływających miesięcy od daty wejścia w życie Rozporządzenia MPiT i kończącego się okresu na opracowanie wymaganego resursu, szereg spółdzielni mieszkaniowych nie rozpoczęło nawet działań z tym związanych. Problematyczną była treść i forma resursu oraz dochodzące z rynku informacje na temat już zrealizowanych analiz. Kolejny problem rodził koszt opracowania resursu szczególnie w spółdzielniach mających 100-300 dźwigów w eksploatacji. Wiele niepewności związanych było również z pojęciem „osoby kompetentnej” i jej ewentualną odpowiedzialnością cywilną i karną, która mogłaby wynikać z wykonanej analizy. Odrębne problemy rodzi przegląd specjalny dźwigu, który musi być przeprowadzony po wyczerpaniu się resursu urządzenia. Jego zakres określony w Wytycznych UDT obejmuje wszystkie elementy, które mają wpływ na bezpieczną eksploatację urządzenia lub mechanizmu, a w szczególności:

a) konstrukcję nośną;

b) zespoły mechaniczne;

c) układy elektryczne;

d) układy bezpieczeństwa;

e) układy hydrauliczne;

Natomiast czynności wykonywane podczas oceny stanu technicznego urządzenia lub mechanizmu, powinny obejmować:

a) przegląd urządzenia lub mechanizmu i przynależnego wyposażenia w zależności od tego, czy resurs został osiągnięty przez urządzenie czy mechanizm;

b) wykonanie pomiarów geometrii urządzenia wraz z pomiarami odkształcalności ustroju nośnego z podaniem metody pomiaru oraz szacowanymi błędami pomiarowymi;

c) sprawdzenie stanu połączeń rozłącznych, w tym momentów dokręcenia połączeń śrubowych;

d) wykonanie badań nieniszczących, np. połączeń nierozłącznych, elementów chwytających;

e) weryfikację stanu przekładni z wykonaniem niezbędnych pomiarów luzów, bicia promieniowego, oceny wałków pod kątem ewentualnych pęknięć zmęczeniowych itp.;

f) pomiar grubości elementów nośnych w miejscach występowania korozji wraz z oceną wpływu na wytrzymałość konstrukcji.

Już dzisiaj inspektorzy UDT wymagają od eksploatujących dźwigi (czytaj spółdzielni mieszkaniowych) wykonania przeglądów specjalnych, których koszt siłą rzeczy jest o wiele większy niż koszt wykonania resursu. Stąd rodzi się pytanie, skąd spółdzielnie mieszkaniowe mają wziąć na to pieniądze? Pytanie jest tym bardziej istotne w przypadku spółdzielni mieszkaniowych posiadających dźwigi z lat 1970-1990.

Pozytywnym efektem wynikającym z Rozporządzenia MPiT było pobudzenie eksploatujących dźwigi do głębszego zainteresowania się ich stanem technicznym oraz presji w kierunku modernizacji bądź wymiany dźwigu na nowy.

Mieliśmy nadzieję, że program „Dostępność+” będzie dawał możliwość sfinansowania modernizacji ponad 20 tysięcy dźwigów, tzw. „tradycji” ze środków Funduszu Dostępności. Jednak stanowisko Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej w tej sprawie jest rozczarowujące. Możliwość finansowania uzyskały tylko dobudowy nowych dźwigów do istniejących budynków, a nie dźwigi, które wymagają modernizacji.

Na stronie internetowej Banku Gospodarstwa Krajowego, który jest operatorem Funduszu Dostępności ( https://www.bgk.pl/fundusze-i-programy/fundusz-dostepnosci/) dostępne są szczegółowe informacje związane z Funduszem, opisane procedury składania wniosków wraz z formularzami dla spółdzielni mieszkaniowych, wspólnot i TBS-ów. Jest również zakładka dot. najczęściej zadawanych pytań, z której można się dowiedzieć m.in. iż:

• Program nie przewiduje możliwości sfinansowania wymiany istniejącego dźwigu w budynku na nowy.

• W budynku, w którym istnieje nieużytkowany szyb dźwigowy, w którym nigdy nie było zamontowanego dźwigu osobowego, udzielona pożyczka może zostać przeznaczona na sfinansowanie instalacji dźwigu. Jednocześnie jednak, nie jest możliwe sfinansowanie instalacji dźwigu w budynku, w którym dźwig był już wcześniej, niezależnie od stanu obecnego.

• Istnieje możliwość finansowania projektu polegającego na przebudowie istniejącego szybu dźwigowego w budynku, która spowodowałaby dostępność do dźwigu z poziomu „0”. Natomiast w takiej sytuacji kosztami kwalifikowanymi w ramach Programu będą m.in. prace związane z przebudową szybu dźwigowego oraz dostosowaniem budynku. Zakup nowego dźwigu osobowego nie będzie w takiej sytuacji kosztem kwalifikowanym.

• W przypadku budowy architektonicznej budynku, która uniemożliwia zatrzymanie się dźwigu na piętrach (np. ze względu na brak miejsca) dopuszczalne są inwestycje, w których dźwigi mogą zatrzymywać się na półpiętrze, ale wymagane jest wykonanie audytu dostępności.

• Nie jest możliwe sfinansowanie modernizacji kabiny dźwigu lub jej dostosowanie do potrzeb osób niewidomych z uwagi na fakt, iż finansowaniu powinny podlegać w pierwszej kolejności instalacje całkiem nowych dźwigów, w budynkach, w których ich dotychczas nie było. Nowe dźwigi powinny być dostosowane również do potrzeb osób niewidomych zgodnie ze Standardami Dostępności.

• Możliwym jest sfinansowanie pogłębienia szybu dźwigowego umożliwiającego wejście/wyjście na poziomie 0/likwidacja wejść do dźwigu na półpiętrach i ich przeniesienie na poziom pozwalający na skorzystanie z dźwigu bez konieczności pokonywania schodów. Natomiast gdy dźwig był już zamontowany w budynku, jego koszt (wymiany bądź dostosowania) będzie kosztem niekwalifikowanym.

• Środki Funduszu Dostępności przeznaczone są w pierwszej kolejności na instalacje całkiem nowych dźwigów, w budynkach, w których ich dotychczas nie było. Z tego powodu instalacja drugiego dźwigu nie jest możliwa do sfinansowania ze środków Funduszu Dostępności, natomiast istnieje możliwość zastosowania innych rozwiązań poprawiających dostępność do obecnie istniejącego dźwigu.

W przypadku dobudowy dźwigów do istniejących budynków, ich właściciele uzyskali wsparcie w postaci wyników ekspertyzy opracowanej na zlecenie Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju. Ekspertyza w zakresie „możliwości montażu dźwigów osobowych lub osobowo-towarowych w istniejących budynkach mieszkalnych wielorodzinnych, z uwzględnieniem aspektów technologicznych, finansowych i proceduralnych” została wykonana przez konsorcjum Grzegorz Podlaski&Polska Grupa Projektowo Wykonawcza Sp. z o.o.

Obejmuje ona zarówno część rysunkową dot. wariantów dobudowy dźwigów, jak również część analityczną. We wnioskach można znaleźć m.in. następujące informacje istotne dla spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych:

• Proces inwestycyjny budowy szybu i montażu dźwigu trwa od 89 do 125 tygodni, przy czym najkrócej w budynkach prywatnych, a najdłużej w budynkach Skarbu Państwa, co jest związane przede wszystkim z odmiennymi procedurami planowania oraz uzyskiwania zgody i funduszy na inwestycję.

• Sam proces budowlany zamyka się w 2 latach kalendarzowych, przy czym projektowanie odbywa się w pierwszym roku, a wykonanie robót budowlanych – zazwyczaj następuje w kolejnym roku.

• Faza projektowania z uzyskaniem pozwolenia na budowę, dla budynku pozostającego poza strefą ochrony konserwatora zabytków, zajmuje 19-20 tygodni. Jeśli dokumentacja projektowa dotyczy budynku wpisanego do rejestru zabytków (lokalizacja dźwigu zewnętrzna lub wewnętrzna) lub wpisanego do gminnej ewidencji zabytków (lokalizacja dźwigu zewnętrzna), czas ten wydłuża się o dodatkowe 8 tygodni.

• Brak obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz wynikająca z tego faktu konieczność uzyskania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, wydłuża fazę projektowania o ok. 10 tygodni w przypadku każdego właściciela budynku mieszkalnego. Występujące w praktyce przypadki uzgadniania zabudowy terenu trwającego ponad 20 tygodni, stwarzają zagrożenie dla realizacji robót budowlanych w kolejnym roku.

• Realizacja budowy szybu i montażu dźwigu, w przypadku każdego procesu budowlanego, odbywa się w ciągu 20-21 tygodni i zasadniczo powinna zamykać się w jednym roku kalendarzowym.

• Uzyskanie pozwolenia na użytkowanie ma istotny wpływ na czas trwania procesu inwestycyjnego. W przypadku dźwigów zewnętrznych, łączny czas uzyskania prawomocnej decyzji o pozwoleniu na użytkowanie wynosi 7 tygodni. Natomiast w przypadku dźwigów wewnętrznych możliwość użytkowania uzyskuje się po okresie od 2 do 4 tygodni.

Jak wynika z powyższego, proces przygotowania i przeprowadzenia tych inwestycji wymaga dosyć długiego czasu.

W szeregu spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych jednym z poważnych problemów związanych z dobudową dźwigu będzie kwestia zakupu lub pozyskania gruntu pod szyb, z uwagi na fakt, że szereg budynków zostało wyodrębnionych po obrysie.

Podsumowanie

Konferencje PSPD pozwoliły uczestnikom uporządkować informacje, jakie posiadali na temat nowych obowiązków nałożonych na nich przez rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z 30 października 2018 r. Nie udało się rozwiać wszystkich wątpliwości z tym związanych, gdyż sama branża dźwigowa nie jest od nich wolna. Pozytywem jest nowy impuls umożliwiający poszerzenie rynku dla firm dźwigowych, zarówno w zakresie doradztwa i obsługi konsultingowej, jak również nowych inwestycji. Z uwagi na opisane wyżej uwarunkowania, proces dobudowy dźwigów powinien się zacząć pod koniec 2020 r., a pierwsza połowa przyszłego roku powinna być wykorzystana przez właścicieli budynków na prace przygotowawcze tych inwestycji. Polskie Stowarzyszenie Producentów Dźwigów będzie również w przyszłym roku wspierało działania właścicieli budynków i firmy dźwigowe w tym zakresie.

Tadeusz Popielas